Powieść Michaiła Aleksandrowicza Bułhakowa (1891 - 1940) „Mistrz i Małgorzata” została wydana po raz pierwszy ćwierć wieku po śmierci autora, w 1966 roku. Dzieło niemal natychmiast zyskało ogromną popularność - nieco później nazwano je „Biblią lat sześćdziesiątych”. Uczennice czytają historię miłosną Mistrza i Małgorzaty. Ludzie o filozoficznym nastawieniu śledzili dyskusje między Poncjuszem Piłatem a Jeszuą. Fani literatury rozrywkowej naśmiewali się z nieszczęsnych Moskali, zepsutych problemem mieszkaniowym, których Woland i jego świta wielokrotnie stawiali w najgłupszej pozycji.
The Master and Margarita to ponadczasowa książka, choć literaturoznawcy powiązali akcję z 1929 rokiem. Tak jak sceny moskiewskie można przesunąć o pół wieku wstecz lub do przodu z niewielkimi zmianami, tak dyskusje między Poncjuszem Piłatem a Jeszuą mogły mieć miejsce pół tysiąca lat wcześniej lub później. Dlatego powieść jest bliska ludziom w każdym niemal wieku i statusie społecznym.
Bułhakow przeszedł przez swoją powieść. Pracował nad nim ponad 10 lat i po ukończeniu fabuły nie miał czasu na dokończenie tekstu. Musiała to zrobić jego żona Elena Sergeevna, która miała więcej szczęścia niż jej mąż - doczekała się publikacji Mistrza i Małgorzaty. E. Bulgakova spełniła obietnicę złożoną mężowi i opublikowała powieść. Ale ciężar psychologiczny był zbyt duży nawet dla tak wytrwałej kobiety - niecałe 3 lata po pierwszym wydaniu powieści Elena Sergeevna, która służyła jako prototyp Margarity, zmarła na zawał serca.
1. Choć prace nad powieścią rozpoczęto w 1928 lub 1929 roku, Michaił Bułhakow po raz pierwszy przeczytał swoim przyjaciołom „Mistrza i Małgorzatę” w wersji najbliższej tym, które ukazały się 27 kwietnia, 2 i 14 maja 1939 roku. Obecnych było 10 osób: żona pisarza Elena i jej syn Jewgienij, szef sekcji literackiej Moskiewskiego Teatru Artystycznego Paweł Markow i jego pracownik Witalij Wilenkin, artysta Peter Williams z żoną Olgą Bokszańską (siostrą Eleny Bułhakowej) i jej mąż, aktor Jewgienij Kałużski, a także dramaturg Aleksiej Faiko i jego żona. Charakterystyczne, że w ich pamięci pozostało tylko odczytanie ostatniej części, która miała miejsce w połowie maja. Słuchacze jednogłośnie stwierdzili, że nie można nie liczyć na publikację powieści - niebezpieczne jest nawet poddanie jej cenzurze. Jednak znany krytyk i wydawca N. Angarsky mówił o tym w 1938 roku, słysząc tylko trzy rozdziały o przyszłej pracy.
2. Pisarz Dmitrij Bykow zauważył, że Moskwa w latach 1938-1939 stała się jednocześnie areną trzech wybitnych dzieł literackich. Co więcej, we wszystkich trzech książkach Moskwa to nie tylko statyczny krajobraz, na którym rozgrywa się akcja. Miasto praktycznie staje się dodatkową postacią w książce. We wszystkich trzech pracach do stolicy Związku Radzieckiego przybywają przedstawiciele sił nieziemskich. To jest Woland w The Master and Margarita. Michaił Bułhakow, dżin Hasan Abdurachman ibn-Khatab z opowieści Lazara Lagina „Staruszek Hottabycz” oraz anioł Dymkow z monumentalnego dzieła Leonida Leonowa „Piramida”. Wszyscy trzej goście odnieśli dobry sukces w ówczesnym show biznesie: Woland występował solo, Hottabych i Dymkov pracowali w cyrku. Symboliczne jest, że zarówno diabeł, jak i anioł opuścili Moskwę, ale dżin zakorzenił się w stolicy ZSRR.
3. Krytycy literaccy liczą do ośmiu różnych wydań Mistrza i Małgorzaty. Zmienili imię, imiona bohaterów, fragmenty fabuły, czas akcji, a nawet styl narracji - w pierwszej edycji prowadzona jest w pierwszej osobie. Prace nad ósmym wydaniem trwały niemal do śmierci pisarza w 1940 r. - ostatnie poprawki wprowadził 13 lutego Michaił Bułhakow. Istnieją również trzy wydania gotowej powieści. Wyróżniają je imiona kompilatorów: „Opracowała E. Bulgakova”, „Opracowała Lydia Yanovskaya”, „Opracowała Anna Sahakyants”. Redakcja żony pisarza będzie mogła wyodrębnić osobno tylko tych, którzy mają w ręku wydania papierowe z lat 60., bardzo trudno je znaleźć w internecie. Tak, a tekst publikacji w czasopiśmie jest niekompletny - przyznała Elena Sergeevna, że podczas dyskusji w redakcji „Moskwy” zgodziła się na wszelkie poprawki, gdyby tylko powieść trafiła do druku. Anna Saakyants, która przygotowywała pierwsze pełne wydanie powieści w 1973 r., Wielokrotnie powtarzała, że Elena Sergeevna dokonała wielu zmian w tekście, które redaktorzy musieli oczyścić (E. Bulgakova zmarł w 1970 r.). A redakcję samej Sahakyants i Lydii Yanovskaya można odróżnić od pierwszego zdania powieści. Sahakyants dostał „dwóch obywateli” na stawach Patriarchy, a Janowskaja „dwóch obywateli”.
4. Powieść „Mistrz i Małgorzata” ukazała się po raz pierwszy w dwóch numerach pisma literackiego „Moskwa” i nie były to kolejne wydania. Pierwsza część ukazała się w nr 11 w 1966 r., Druga w nr 1 w 1967 r. Wyjaśniono tę lukę w prosty sposób - czasopisma literackie w ZSRR były dystrybuowane w prenumeracie, a ukazały się w grudniu. Pierwsza część „Mistrza i Małgorzaty”, opublikowana w listopadzie wraz z zapowiedzią drugiej części w styczniu, była świetną reklamą, przyciągającą tysiące nowych subskrybentów. Autorska wersja powieści w czasopiśmie została poddana poważnej edycji - ok. 12% tekstu zostało zredukowane. Monolog Wolanda o Moskaliach („kwestia mieszkaniowa ich zepsuła…”), podziw Nataszy dla swojej kochanki i cała „nagość” z opisu balu Wolanda zostały usunięte. W 1967 roku powieść ukazała się w całości dwukrotnie: po estońsku w wydawnictwie Eesti Raamat oraz po rosyjsku w Paryżu w YMKA-Press.
5. Tytuł „Mistrz i Małgorzata” pojawił się po raz pierwszy na krótko przed zakończeniem pracy nad powieścią, w październiku 1937 roku. Nie był to tylko wybór pięknej nazwy, taka zmiana oznaczała przemyślenie samej koncepcji dzieła. Z poprzednich tytułów - „Inżyniera Kopyto”, „Czarnego Maga”, „Czarnego Teologa”, „Szatana”, „Wielkiego Maga”, „Podkowa obcokrajowca” - wynika, że powieść miała być opowieścią o przygodach Wolanda w Moskwie. Jednak w toku swojej pracy M. Bułhakow zmienił perspektywę semantyczną i wysunął na pierwszy plan dzieła Mistrza i jego ukochanej.
6. Już we wczesnych latach siedemdziesiątych pojawiła się głupia z natury plotka, która jednak trwa do dziś. Według tej bajki Ilja Ilf i Jewgienij Pietrow po wysłuchaniu „Mistrza i Małgorzaty” obiecali Bułhakowowi opublikowanie powieści, jeśli usunie „starożytne” rozdziały, pozostawiając jedynie moskiewskie przygody. Autorzy (lub autorzy) przesłuchania byli absolutnie nieadekwatni w ocenie wagi autorów „12 krzeseł” i „Złotego cielca” w świecie literackim. Ilf i Petrov pracowali na stałe jako zwykli feuilletoniści Prawdy, a za swoją satyrę często dostawali kajdanki zamiast pierników. Czasami nawet nie udało im się opublikować swojego felietonu bez cięć i wygładzania.
7. 24 kwietnia 1935 r. W ambasadzie amerykańskiej w Moskwie odbyło się uroczyste przyjęcie, które nie miało sobie równych w historii dyplomacji amerykańskiej w Rosji i Związku Radzieckim. Nowy ambasador USA William Bullitt zdołał zaimponować Moskwie. Sale ambasady udekorowano żywymi drzewami, kwiatami i zwierzętami. Kuchnia i muzyka były nie do pochwały. W przyjęciu wzięła udział cała radziecka elita, z wyjątkiem I. Stalina. Lekką ręką E. Bulgakovej, która szczegółowo opisała technikę, jest uważana za niemal kluczowe wydarzenie w historii Mistrza i Małgorzaty. Zaproszono Bułhakowów - Michaił Aleksandrowicz znał Bullitta. Musiałem kupić czarny garnitur i buty w tym samym Torgsinie, który zostałby zniszczony później w powieści. Artystyczny charakter Eleny Sergeevny był zszokowany projektem recepcji i nie żałowała kolorów w jej opisie. Okazało się, że Bułhakow nie musiał fantazjować, aby opowiedzieć o świcie balu u Szatana - opisał sytuację wewnętrzną ambasady i gości, nadając im różne nazwy. Inni badacze Bułhakow posunęli się jeszcze dalej - wstrętny Borys Sokołow zerwał osłony ze wszystkich, nawet przelotnie opisywanych uczestników balu, znajdując dla nich prototypy w sowieckiej elicie. Oczywiście, tworząc obraz balu, Bułhakow wykorzystał wnętrza Domu Spasowego (jak nazywa się budynek ambasady). Jednak po prostu głupio jest pomyśleć, że jeden z największych światowych artystów tego słowa nie mógł pisać o skwierczącym się na węglu mięsie czy o wnętrzach pałacu bez udziału w głośnym przyjęciu. Talent Bułhakowa pozwolił mu zobaczyć wydarzenia, które miały miejsce tysiące lat temu, nie mówiąc już o jakimś wieczornym przyjęciu.
8. Wybierając nazwę dla organizacji pisarzy, Bułhakow oszczędził pisarzy moskiewskich. Ówczesna umiejętność tworzenia niewyobrażalnych skrótów ze względu na zwięzłość wypowiedzi zarówno rozbawiała, jak i rozgniewała pisarza. W swoich Notatkach o kajdankach pisze o sloganie, które widział na stacji kolejowej „Duvlam!” - „Dwudziestolecie Władimira Majakowskiego”. Miał zamiar nazwać organizację pisarzy „Vseedrupis” (Powszechna Przyjaźń Pisarzy), „Vsemiopis” (Światowe Stowarzyszenie Pisarzy), a nawet „Vsemiopil” (Światowe Stowarzyszenie Pisarzy i Pisarzy). Tak więc ostateczna nazwa Massolit („Literatura masowa” lub „Moskiewskie Stowarzyszenie Pisarzy”) wygląda bardzo neutralnie. Podobnie osada pisarzy z domkami letniskowymi Peredelkino Bułhakow chciał nazwać „Peredrakino” lub „Dudkino”, ale ograniczył się do nazwy „Perelygino”, chociaż również pochodzi ona od słowa „Kłamca”.
9. Wielu Moskali, którzy czytali „Mistrza i Małgorzatę” już w latach 70. XX wieku, wspominało, że w miejscu, w którym w latach powieści ścięto Berlioza, nie było linii tramwajowych. Jest mało prawdopodobne, aby Bułhakow o tym nie wiedział. Najprawdopodobniej celowo zabił Berlioza tramwajem z powodu jego nienawiści do tego rodzaju transportu. Michaił Aleksandrowicz przez długi czas mieszkał na ruchliwym przystanku tramwajowym, wsłuchując się we wszystkie dźwiękowe szczegóły ruchu i ruchu pasażerskiego. Poza tym w tamtych latach sieć tramwajowa stale się rozwijała, zmieniały się trasy, gdzieś układano szyny, układano węzły, a tramwaje wciąż były przepełnione, a każda podróż zamieniała się w udrękę.
10. Analizując tekst powieści i wstępne notatki M. Bułhakowa, można dojść do wniosku, że Margarita była prawnuczką samej królowej Margot, której Aleksander Dumas zadedykował powieść o tym samym tytule. Koroviev najpierw nazywa Margaritę „jasną królową Margot”, a potem nawiązuje do swojej praprababci i jakiegoś krwawego ślubu. Marguerite de Valois, prototyp królowej Margot, w swoim długim i pełnym wydarzeń życiu z mężczyznami, wyszła za mąż tylko raz - za Henryka z Navarse. Ich uroczysty ślub w Paryżu w 1572 r., Który zgromadził całą szlachtę francuską, zakończył się masakrą, zwaną Nocą św. Bartłomieja i „krwawym weselem”. Potwierdza słowa Korowjewa i demona śmierci Abadona, który był w Paryżu w noc św. Bartłomieja. Ale na tym kończy się opowieść - Marguerite de Valois była bezdzietna.
11. Jak wiecie, partię szachów Wolanda i Behemota, prawie przerwaną przez przybycie Margarity, toczyły się żywymi figurami. Bułhakow był zagorzałym fanem szachów. Nie tylko sam grał, ale interesował się sportem i twórczymi nowinkami szachowymi. Opis partii szachów Michaiła Botwinnika i Mikołaja Riumina nie mógł go ominąć (być może osobiście był tego świadkiem). Następnie szachiści rozegrali partię żywych figur w ramach mistrzostw Moskwy. Botwinnik, który grał czarnymi, wygrał w 36. ruchu.
12. Bohaterowie powieści „Mistrz i Małgorzata” opuszczają Moskwę na Worobowych Górach nie tylko dlatego, że znajduje się tam jeden z najwyższych punktów miasta. Katedra Chrystusa Zbawiciela została zaprojektowana na Wzgórzach Worobowych. Już w 1815 roku projekt świątyni ku czci Chrystusa Zbawiciela i zwycięstwa wojsk rosyjskich w Wojnie Ojczyźnianej został zatwierdzony przez Aleksandra I. Młody architekt Karl Vitberg planował budowę świątyni o wysokości 170 metrów nad ziemią, z główną klatką schodową o szerokości 160 metrów i kopułą o średnicy 90 metrów. Vitberg wybrał idealne miejsce - na zboczu gór nieco bliżej rzeki niż obecnie stoi główny budynek Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego. Wtedy było to przedmieście Moskwy, położone między drogą smoleńską, którą Napoleon przybył do Moskwy, a Kaługą, wzdłuż której niechętnie się wycofał. 24 października 1817 r. Wmurowano kamień węgielny pod budowę świątyni. W uroczystości wzięło udział 400 tysięcy osób. Niestety Karl, który podczas budowy przeszedł na Aleksandra, nie wziął pod uwagę słabości tutejszych gleb. Został oskarżony o defraudację, budowę wstrzymano, a na Wołchonce zbudowano katedrę Chrystusa Zbawiciela. Wobec braku świątyni i jej patrona, Szatan zajął miejsce na Wróblowych Wzgórzach w powieści „Mistrz i Małgorzata”.
13. Płaska platforma na szczycie góry, na której Poncjusz Piłat w finale powieści siedzi w fotelu obok nie wysychającej kałuży, znajduje się w Szwajcarii. Niedaleko Lucerny znajduje się góra o płaskim szczycie zwana Piłatem. Można ją zobaczyć w jednym z filmów o Jamesie Bondzie - na szczycie pokrytej śniegiem góry znajduje się okrągła restauracja. Gdzieś w pobliżu znajduje się grób Poncjusza Piłata. Chociaż, być może, M. Bułhakowowi pociągała po prostu współbrzmienie - „pilleatus” po łacinie „filcowy kapelusz”, a otoczony chmurami góra Piłat wygląda często jak kapelusz.
14. Bułhakow dość trafnie opisał miejsca, w których rozgrywa się akcja Mistrza i Małgorzaty. Dlatego badaczom udało się zidentyfikować wiele budynków, domów, instytucji i mieszkań. Na przykład Dom Gribojedowa, który został w końcu spalony przez Bułhakowa, to tzw. House of Herzen (rzeczywiście urodził się w nim ognisty londyński rewolucjonista). Od 1934 roku jest lepiej znany jako Centralny Dom Pisarzy.
15. Trzy domy pasują i nie mieszczą się jednocześnie pod domem Margarity. Rezydencja pod adresem Spiridonovka 17 pasuje do opisu, ale nie pasuje do lokalizacji. Dom numer 12 przy ulicy Vlasyevsky jest idealnie położony dokładnie na miejscu, ale zgodnie z opisem nie jest to wcale mieszkanie Margarity. Wreszcie niedaleko, przy Ostożence 21, znajduje się rezydencja, w której mieści się ambasada jednego z krajów arabskich. Jest podobny w opisie i nie jest na miejscu, ale nie ma i nigdy nie było ogrodu opisanego przez Bułhakowa.
16. Wręcz przeciwnie, przynajmniej dwa mieszkania nadają się na mieszkanie Mistrza. Właściciel pierwszego (pas 9 Mansurovsky), aktor Siergiej Topleninow, ledwo słysząc opis, rozpoznał swoje dwa pokoje w piwnicy. Pavel Popov i jego żona Anna, wnuczka Lwa Tołstoja, przyjaciół Bułhakowów, również mieszkali w domu pod numerem 9, a także w dwupokojowej półpiwnicy, ale na pasie Płotnikowskiego.
17. Mieszkanie nr 50 w powieści znajduje się w domu nr 302-bis. W rzeczywistości Bułhakowowie mieszkali w mieszkaniu nr 50 przy ulicy Bolszaja Sadowaja 10. Zgodnie z opisem domu, pokrywają się one dokładnie, tylko Michaił Aleksandrowicz przypisał budynkowi księgi nieistniejące szóste piętro. W mieszkaniu nr 50 mieści się obecnie Muzeum Domu Bułhakowa.
18. Torgsin („Handel z obcokrajowcami”) był poprzednikiem słynnych delikatesów „Smolensk” lub Gastronome # 2 (Gastronome # 1 to „Eliseevsky”). Torgsin istniał zaledwie kilka lat - złoto i biżuteria, za które obywatele radzieccy mogli kupować przez system kuponów-bonów w Torgsinach, zakończyły się, a inne sklepy zostały otwarte dla obcokrajowców. Mimo to „Smolenskiy” długo utrzymywał swoją markę zarówno pod względem asortymentu, jak i poziomu obsługi.
19. Publikację pełnego tekstu powieści „Mistrz i Małgorzata” w Związku Radzieckim i za granicą znacznie ułatwił Konstantin Simonow. Dla żony Bułhakowa Simonow był uosobieniem Związku Pisarzy, który ścigał Michaiła Aleksandrowicza - młodego, szybko zrobionego karierę, sekretarza Związku Pisarzy ZSRR, który wszedł na korytarze władzy. Elena Sergeevna po prostu go nienawidziła. Jednak Simonov działał z taką energią, że później Elena Sergeevna przyznała, że teraz traktuje go z taką samą miłością, z jaką go nienawidziła.
20.Po wydaniu The Master and Margarita nastąpił dosłownie lawina zagranicznych publikacji. Tradycyjnie jako pierwsze ożywiały się wydawnictwa emigracyjne. Już po kilku miesiącach lokalni wydawcy zaczęli publikować tłumaczenia powieści na różne języki. Prawa autorskie radzieckich pisarzy późnych lat 60. i wczesnych 70. spotkały się z najfajniejszą postawą w Europie. Dlatego też trzy tłumaczenia włoskie lub dwa tłumaczenia tureckie mogły wyjść z nakładu w tym samym czasie. Nawet w bastionie amerykańskiej walki o prawa autorskie dwa tłumaczenia zostały opublikowane prawie jednocześnie. Ogólnie rzecz biorąc, cztery tłumaczenia powieści zostały opublikowane w języku niemieckim, a jedna z wersji została opublikowana w Bukareszcie. To prawda, że język rumuński nie stracił - dostał też swoje wydanie bukareszteńskie. Ponadto powieść została przetłumaczona na język niderlandzki, hiszpański, duński, szwedzki, fiński, serbsko-chorwacki, czeski, słowacki, bułgarski, polski i dziesiątki innych języków.
21. Na pierwszy rzut oka Mistrz i Małgorzata to marzenie filmowca. Kolorowi bohaterowie, dwie historie naraz, miłość, oszczerstwo i zdrada, humor i wręcz satyra. Aby jednak policzyć ekranowe adaptacje powieści, wystarczą palce. Pierwszy naleśnik jak zwykle wyszedł grudkowaty. W 1972 roku Andrzej Wajda wyreżyserował film Piłat i inni. Nazwa jest już jasna - Polak wziął jeden wątek. Co więcej, przeniósł rozwój opozycji między Piłatem a Jeszuą do dnia dzisiejszego. Wszyscy inni reżyserzy nie wymyślili oryginalnych nazwisk. Jugosławia Aleksander Pietrowicz też nie rysował dwóch wątków naraz - w jego filmie linia Piłata i Jeszuy jest przedstawieniem teatralnym. Epicki film został nakręcony w 1994 roku przez Jurija Kara, któremu udało się przyciągnąć do zdjęć całą elitę rosyjskiego kina. Film okazał się dobry, ale z powodu nieporozumień między reżyserem a producentami obraz ukazał się dopiero w 2011 roku - 17 lat po nakręceniu. W 1989 roku nakręcono w Polsce dobry serial telewizyjny. Świetną robotę wykonała też ekipa rosyjska pod kierunkiem reżysera Vladimira Bortko (2005). Słynny reżyser starał się, aby serial telewizyjny był jak najbliżej tekstu powieści, a on i ekipie odnieśli sukces. A w 2021 roku reżyser filmów „Legenda nr 17” i „Załoga” Nikołaj Lebiediew zamierza nakręcić własną wersję wydarzeń w Jeruszalaim i Moskwie.
